Etty Hillesum Centrum organiseerde voor Netwerk Diversiteit & Inclusie in Deventer een lezing door Mounir Samuel op 12 november. Hij nam de zaal van MIMIK mee in een stoomcursus van zijn boek ‘Je mag ook niets meer zeggen’ . Met humor, actuele voorbeelden en ervaringen in zijn eigen leven zette hij aan tot denken. Omdat er veel werd vertelt tijdens de lezing hebben we deze in een verslag samengevat.
Ontmoetingen en de verbinding terugbrengen
De lezing startte met een filmpje van de Deense overheid All that we share.
De boodschap van deze video is dat we meer gemeen hebben dan we denken. Door elkaar te ontmoeten komen we erachter komen hoeveel zorgen, interesses en hobby’s we met elkaar delen. Mounir ziet het als een uitdaging om zo veel mogelijk verschillende mensen met elkaar in verbinding te brengen. Dat we weer leren om met elkaar te praten.
“Ik wil juist dat we alles kunnen zeggen, en dat we veel meer gaan praten over de dingen die ertoe doen. Alleen dan wel in een taal die een beetje een gelijkwaardig en eerlijk startpunt geeft.”
We geloven dat we in een gepolariseerde wereld leven maar het zijn vooral de ontmoetingen die vroeger vanzelfsprekend waren ontbreken nu. o.a. het verdwijnen van kerkgemeenschappen en verenigingen. Ook gerichtheid op de mobiele telefoon en social media speelt een rol. Er zijn steeds minder plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.
We hebben het niet over de echte problemen
We hebben het niet over de echte problemen. Voorbeelden die genoemd werden waren:
- Tijdens de verkiezingen kwam het klimaat bijna niet ter sprake.
- Er wordt gepraat over noodpakketten en stroomuitval, maar niet over dat iedereen tot 45 jaar dienstplichtig is.
- AI-functies en integraties worden op een enorm tempo overal in ons leven geïntegreerd, terwijl er amper gesproken wordt over de effecten hiervan.
Wie mag er niets meer zeggen?
De titel van de presentatie en het boek van Mounir Samuel is ‘Je mag ook niets meer zeggen’. Samuel vertelt dat deze titel twee jaar geleden gekozen is als knipoog naar de boze onderbuik gevoelens, naar de mensen die riepen dat je niets meer mocht zeggen.
“Maar nu. Twee jaar later. Voelt die titel eigenlijk heel anders. Want die boze, bange onderbuik, die vond dat je niets meer mocht zeggen, die zo tegen cancel-cultuur was. En ‘oh die woke-isten’ die heeft nu de macht gekregen. Vrijwel overal in de wereld.”
Wie mag er nu eigenlijk niets meer zeggen? Kan je nog wel praten over genderdiversiteit, over de klimaatramp, over Gaza. Het baart Samuel zorgen dat deze betekenis zo veranderd is.
De kracht en de macht van taal
Samuel toonde een afbeelding van de woorden die onder de presidentsschap van Trump in Amerika geschrapt, gelimiteerd en vermeden moeten worden in Amerika. Deze lijst werd afgelopen maart gepubliceerd door de New York Times en is volgens hen waarschijnlijk nog incompleet.
Met deze lijst wilde Trump ‘woke’ initiatieven uit de Amerikaanse ministeries en door de overheid gesubsidieerde instanties halen. Op deze lijst staan woorden als diversiteit en inclusie, racisme, vrouw, slachtoffer, identiteit,, transgender, bias en zwanger.
Wetenschappers , ook uit Nederland zijn bang voor hun reputatie. Nederland volgt meestal Amerika en wordt ook wel het ‘Europese America’ genoemd. Nog steeds geldt Amerika als de standaard voor goede universiteiten, de maat waarmee gemeten wordt.
De invloed van deze lijst met verboden woorden heeft dus wereldwijd effect op hoe en of er gesproken wordt over deze woorden. Onderzoek naar ongelijkheid, racisme en zelfs medische onderzoeken gericht op vrouwen worden lastiger of onmogelijk en informatie verdwijnt.
Selectief monddood
Ook in Nederland worden we selectief monddood gemaakt. Samuel vertelt dat hij een aantal termen steeds terughoort, ook in Nederland, die redenen moeten geven waarom bepaalde onderwerpen niet worden besproken. Los van hoe je hierin staat.
- Veiligheid wordt vaak als reden gebruikt om bijvoorbeeld een demonstratie te verbieden, een debat, filmavond, paneldiscussie, etc. niet door te laten gaan.
- Onder het mom van politiek neutraal zijn worden bijvoorbeeld lessen over genderdiversiteit uit de klas gehouden.
“Het leren over verscheidenheid van mensen op bijvoorbeeld afkomst, herkomst of gender is opeens een ideologie.”
- Polarisatie wordt vaak gebruikt om gesprekken of onderwerpen uit te weg te gaan omdat deze naar idee teveel heftige reacties opleveren.
- Antisemitisme wordt regelmatig gebruikt om kritiek op Israel gelijk te stellen aan haat naar Joden.
Leenwoorden
Woorden uit andere talen voelen en doen niet altijd hetzelfde. We gebruiken veel leenwoorden zoals ‘woke’. Maar iedereen geeft er net een andere betekenis aan. Als je mensen zou vragen wat precies de betekenis van een woord als woke, dan zou je allemaal verschillende definities krijgen. Dit maakt het geen krachtige term en zorgt ervoor dat iedereen zijn eigen kritiek op basis van zijn interpretatie kan geven.
“Dit laat zien dat het spreken of gebruiken van woorden uit een andere taal niet hetzelfde doet, niet hetzelfde voelt en niet naar hetzelfde appelleert. En waarom we woorden nodig hebben en uitdrukkingen in onze eigen taal.”
De taal is niet van en voor ons allemaal
Taal wordt vaak beheerst door de machthebbers. Rond 1660 werd in Engeland de bijbel vertaald in de taal die de mensen begrepen. Dat wilde Nederland ook, maar in Nederland werden vele dialecten en talen gesproken. Er was behoefte aan een uniforme taal, hiervoor werd de taal die rondom Haarlem werd gesproken gekozen.
God werd in Nederland een hij. God werd in Engeland een they daarmee zijn de Engelsen al eeuwenlang bekend met een genderneutraal voornaamwoord. Ook ‘God met een baarmoeder’ werd vertaald naar ‘de barmhartige God’. Alles wat vrouwelijk was aan de duiding van God werd in de Nederlandse vertaling mannelijk.
Scheldwoorden
In Nederland kennen we heel veel scheldwoorden die te maken hebben met geslacht en ziekten. Kanker als scheldwoord of bijvoeglijk naamwoord komt in geen enkele andere taal voor.
Iedereen wordt geleend als scheldwoord behalve de witte, hetero cisgender man.
“Het feit dat er voor deze man geen term is, laat zien dat de taal nog steeds vanuit hem wordt geduid. Iedereen en alles is een scheldwoord, iedereen kan worden gevangen in één woord. Behalve hij.”
Dit laat zien dat de Nederlandse taal ook nu nog wordt gevormd door deze witte, hetero, cisgender man.
Het is zo ongezellig
Samuel krijgt regelmatig te horen dat gesprekken over taalgebruik en kritiek hierop niet gezellig is. Hij gelooft dat we het misschien wel een tijdje wat minder gezellig moeten maken, omdat het voor heel veel mensen nooit gezellig is geweest. Ook voelt het praten over taal en moeilijke onderwerpen niet altijd veilig.
“Het punt is, dat deze tijd is niet gezellig is en niet veilig. Praten over je seksuele oriëntatie, of je man of vrouw bent of geen van beiden, of allebei, praten over de genocide in Gaza, over de klimaatramp of over de mogelijke oorlog met Rusland, of hoe AI alles over gaat nemen of over Trump is niet veilig en niet gezellig. Maar wel waardevol. Daarom pleit ik voor een waardevol gesprek. Het is gewoon tijd om dat ongemak aan te gaan. Want anders dan overkomt het ons allemaal maar.”
Waardegerichte taal
In zijn boek onderscheid Mounir Samuel vijftien kernwaarden. Dit zijn voorstellen. Vaak kennen wij geen waarden meer. De meeste instanties, politieke partijen, scholen kunnen geen duidelijk antwoord geven op de vraag waar ze precies voor staan. Zonder duidelijke kernwaarden doet iedereen maar wat naar eigen inzicht en weten we eigenlijk niet meer wie we zijn, waarvoor we staan en waar we heen willen. Samuel hoopt dat we meer waardegericht gaan denken.
“Als je het met een waarde eens bent, dan kom je veel verder. Ik krijg mensen vaak veel meer mee op de waarde, dan dat we met elkaar gaan bakkeleien over de woorden. De woorden veranderen ook constant. Terwijl waarden veel universeler zijn.”
Hieronder een overzicht van de waarden die zijn besproken tijdens de lezing
Waarde 1. Iedereen wordt erkend, begroet en aangesproken. Neem hierbij bijvoorbeeld de verschillende genderidentiteiten. Een non-binair persoon zal zich minder snel aangesproken voelen als er in de treinen ‘dames en heren’ wordt omgeroepen. Door dit te veranderen in ‘beste reizigers’ zorg je dat iedereen zich hierin kan vinden.
Waarde 2. Als het in je eigen taal niet bestaat, bestaat het niet, besta je niet.
Waarde 3. Doorbreek kleinering, uitsluiting en seksisme in de taal. We spreken bijvoorbeeld in Nederland van meisje, wat een verkleinwoord is, maar jongen is dit niet.
Waarde 4. We moeten leren om weer te praten over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag.
Waarde 5. Toegankelijkheid is een dagelijkse bezigheid.
Waarde 7. Dekoloniseer de Nederlandse taal.
Waarde 8. Doorbreek het zwart-wit denken.
Waarde 9. Erken de geschiedenis en benoem die. Ken je eigen geschiedenis. Ook de minder fraaie bladzijden, ook de geschiedenis waarin Nederland de de dader was. Benoem ook kunst uit andere landen, ook als kunst en niet als cultuur. En sta diversiteit toe in de samenleving.
Waarde 11. Expertise en identiteit zijn verschillende zaken. Hierbij noemde Samuel de term diversvaardig. We moeten leren om buiten het westerse denken te treden en stoppen met de Peter standaardisering. In Zorg, gezondheid, onderwijs etc.
Waarde 12. Respecteer (en waardeer) religieuze en levensbeschouwelijke overtuigingen.
Waarde 14. De nieuwe taal maakt excuses. Een goed excuus erkent de fout die gemaakt is, benoemt de mogelijke gevolgen, herstelt waardigheid, bevat een sorry en een vraag om vergeving.
Waarde 15. De nieuwe taal blijft zich vernieuwen. Door nieuwe taal raken mensen hun comfort kwijt. Dat kan ook wel comfortrouw genoemd worden. En dat moeten we zien als de prijs voor een inclusieve samenleving.
Mounir Samuel 12 nov 2025 in Mimik.
Verslag door Etty Hillesum Centrum
