Toespraak van burgemeester Ron König ter gelegenheid van de onthulling van de gedenkplaquette slavernij en kolonialisme op 30 juni 2025. (Alleen het gesproken woord geldt.)
Beste mensen,
Welkom in deze Burgerzaal. Kijkt u eens goed om u heen. Deze muren en ramen hebben in de loop van de tijd heel wat gezien en gehoord. Om maar wat te noemen:
Elk jaar, tijdens de Lintjesregen, worden hier de mensen ontvangen die een Koninklijke Onderscheiding krijgen voor bewezen diensten. De Burgerzaal als Ridderzaal.
Hier werden ook vaak de stemmen geteld na verkiezingen. De Burgerzaal als telkamer voor de democratie.
En op deze plek vonden ooit de opnames plaats voor het tv-programma College Tour, met een bekende Nobel-prijswinnaar als gast. De Burgerzaal als huiskamer voor een wereldburger. Ik kom daar later nog op terug.
En vandaag is deze Burgerzaal de plek, waar wij samen in de spiegel van ons gezamenlijke verleden kijken.
Amsterdam viert dit jaar haar 750-jarig bestaan. 750 jaar!
Deventer vierde haar 750-jarig bestaan iets eerder. Namelijk in het jaar 1518. U begrijpt: het gaat er niet om te wedijveren met onze hoofdstad. Ik toon slechts aan hoe vèr de geschiedenis van Deventer teruggaat.
Op zo’n lange historie mag je best trots zijn. En dat zijn wij ook. We hebben als stad in al die eeuwen zó veel bereikt en gepresteerd: van boekdrukkunst tot boekenmarkt.
Deventer heeft grote denkers en wetenschappers voortgebracht: van Geert Groote en Erasmus tot Hendrik Willem Stenvers.
Deventer is de stad van kunst-met-een-uitroepteken en kunst-met-een-vraagteken: van Snelle tot Han van Meegeren.
We hebben de IJssel bedwongen. Via de IJssel hebben we de zeeën en oceanen bevaren. Deventer koek kwam in elke hoek van de wereld…
En als we het hebben over die wereldreizen, beste mensen, dan begint het verhaal te schuren. Twee werelden kwamen bij elkaar. Dat lijkt mooi. Maar de kettinkjes en kraaltjes, werden al snel ketens en kogels.
In die tijd was men soms zó trots op Deventer dat men grof geld investeerde, zodat VOC- en WIC-schepen naar onze stad werden vernoemd. Ook andere bezittingen werden vernoemd naar Deventer: een landgoed of plantage bijvoorbeeld. Of een paard. En ook tot slaaf-gemaakten… Er werd gezegd dat zij geen naam hadden. Maar ik denk eerlijk gezegd dat dat onzin was. Zij hadden wel een naam, maar die was voor onze voorouders moeilijk uit te spreken. “Dan heet ie vanaf nu: Deventer…”
De naam van een trotse en vrije stad, werd dus gegeven aan mensen zonder rechten, aan mensen die geen enkele aandacht of bescherming kregen. Onvrije mensen…
Beste allemaal,
Lange tijd is er niet gesproken over de betrokkenheid van Deventer bij de Nederlandse slavenhandel. Die belangstelling bestond wel, maar het onderwerp kreeg niet de aandacht die het verdient. In de voorbije jaren is dat veranderd. Dat leidde tot het onderzoeksrapport ‘Deventer & Slavernij’. De conclusies van het rapport zijn ontluisterend.
Deventer en haar inwoners waren op verschillende manieren betrokken bij de geschiedenis van slavernij: in alle koloniale delen waar Nederland bij betrokken was en in alle onderdelen van dat koloniale systeem. Talloze Deventenaren waren direct betrokken bij de VOC. Diverse Deventenaren investeerden fors in het systeem. Al sinds de oprichting van de VOC en WIC was Deventer vertegenwoordigd onder de aandeelhouders. Ook werden er diverse stadsbestuurders afgevaardigd als bewindhebber namens de Staten van Overijssel.
Die directe betrokkenheid gold ook voor Deventenaren die allerlei functies hadden in de koloniën. Hun familieleden en vrienden in Deventer moeten op de hoogte zijn geweest van de slavernij; via de verhalen van degenen die terugkeerden, maar ook via briefwisselingen. Bovendien hadden de achterblijvers vaak financieel belang bij de handel overzee, waarmee ze feitelijk de slavernij in stand hielden.
De economische welvaart en groei van Deventer was sterk afhankelijk van handel met de koloniën. Bedrijven in Deventer profiteerden van de wereldwijde slavernij door koloniale producten af te nemen en als leveranciers te dienen voor de koloniale elite en hun plantages overzee. Zo werden er hagel, lood, kanonnen en ander ijzerwerk, maar ook bier, munten en muziekinstrumenten vanuit Deventer geëxporteerd. Op de Deventer houtmarkten werd hout verhandeld voor de bouw van VOC- en WIC-schepen. En Deventer koek bleek uitermate geschikt voor de lange zeereis, maar ook voor de verkoop en consumptie door de koloniale elite.
Beste mensen,
Ik vertelde net al, dat een aantal jaren geleden hier de opnames plaatsvonden van het tv-programma ‘College Tour’. De hoofdgast was niemand minder dan de Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu, Nobelprijswinnaar voor de Vrede en grote kracht achter de afschaffing van de apartheid. Op deze plek, legde hij uit wat de essentie is van het mens-zijn. Hij zei, en ik citeer:
“Een mens is een mens door andere mensen. In de traditionele gemeenschap eet je niet van aparte borden. Je eet uit één grote schaal, want wij zeggen: wij horen bij elkaar.” – Einde citaat
Eigenlijk is die ene, gezamenlijke schaal te vergelijken met onze geschiedenis. Het verleden verbindt ons. Net als bij die gezamenlijke schaal, kun je uit de geschiedenis halen wat erin zit. De zoete vruchten, maar ook het zuur. Een gedeelde geschiedenis vraagt ook om elkaars trots te zien, elkaars verdriet te voelen en om elkaars pijn te dragen.
De historie kunnen we niet herschrijven. Maar wat we wèl kunnen bijsturen, is ‘ons denken’ en ‘ons doen’. Van nu en de toekomst. Met de kennis en het inzicht van nu, moeten we in de spiegel van het verleden durven kijken. Hoe moeilijk of pijnlijk dat ook is. We doen het voor onszelf, we doen het voor elkaar… Maar laten we het vooral doen voor onze kinderen, kleinkinderen en generaties die nog gaan komen. Zij moeten niet alleen de last van het verleden dragen, maar vooral de hoop voor de toekomst.
Na al die bijzondere momenten uit het verleden, hier in de Burgerzaal, staan wij wederom voor een bijzonder moment. Mag ik u daarom verzoeken om op te staan, voor zover u dat kunt.
Voor de betrokkenheid van Deventer bij het slavernijverleden, in welke vorm dan ook…
Voor de wijze waarop de slavernij door Deventer in stand werd gehouden, door wie dan ook…
Voor de pijn, het verdriet, en de boosheid en frustratie die daaruit voort zijn gekomen, bij wie en wanneer dan ook…
bied ik, namens het gemeentebestuur van Deventer, excuses aan.
Mag ik u verzoeken om nu een moment van stilte in acht te nemen?